Twierdza
Dęblin

Okres międzywojenny

Tak, jak już wspomniałem, po zakończeniu I wojny światowej twierdza oraz jej urządzenia przeszły we władanie Wojska Polskiego. Większość obiektów twierdzy była zniszczona przez ewakuujących się w 1915 roku Rosjan. Pomieszczenia niektórych fortów służyły po części za mieszkania osobom prywatnym, po części forty rozbierane były na materiał budowlany, a większość pozbawiona opieki po prostu niszczała. W latach 1922-33 przeprowadzono w twierdzy pewne prace konserwatorskie i remontowe, finansowane przez Ministerstwo Spraw Wojskowych.

W dniach 19-21 sierpnia 1921 z Mołodecza przybył do Dęblina na pobyt stały 15.pułk piechoty "Wilków" wchodzący wraz z72.pp z Radomia, 36.pp z Warszawy i 28.pal-em z Zajezierza w skład 28.Dywizji Piechoty. Pułkiem w tym czasie dowodził major Eugeniusz Dojan-Surówka.

Pułk został rozkwaterowany następująco: Pułk stacjonował w twierdzy dęblińskiej do chwili mobilizacji w dniu 26 VIII 1939, kiedy to odjechał transportem kolejowym na wyznaczone pozycje w rejonie Wielunia.

Trzeba tu wspomnieć, że z inicjatywy oficerów i żołnierzy 15.pp wybudowano na terenie twierdzy Dęblin pomnik ku czci poległych żołnierzy pułku w czasie wojny 1920. W czasie uroczystości poświęcenia kamienia węgielnego pod ten pomnik obecni byli w twierdzy między innymi Prezydent Rzeczypospolitej Stanisław Wojciechowski, minister spraw wewnętrznych Stanisław Kiernik, dowódca garnizonu Dęblin generał brygady Bolesław Frej. Uroczystość odbyła się 16 IX 1923, a odsłonięcie pomnika nastąpiło w rok później.

Po przeniesieniu I batalionu 15.pp z koszar w Zajezierzu do Cytadeli, do koszar tych przybył w 1922 z Radomia 28.pułk artylerii lekkiej, dowodzony wówczas przez płk Konstantego Adamowskiego, a następnie przez wiele lat przez płk Włodzimierz Rómmla.

Pułk zajął na swoje potrzeby obydwa obozy wojskowe: Kościuszki w Zajezierzu i Traugutta pod wsią Głusiec. Dysponował też obiektami znajdującymi się na terenie dawnego fortu Gorczakowa, gdzie ulokowano m.in. warsztaty rusznikarskie i puszkarskie oraz magazyny mobilizacyjne.
W obozie Kościuszki rozlokowano dowództwo pułku, I dywizjon armat 75 mm, kasyna oficerskie i podoficerskie, kaplicę oraz sklepy i zakłady usługowe dla kadry i żołnierzy. W obozie Traugutta stacjonowały II dywizjon armat 75 mm III dywizjon haubic 100 mm. Kadra zawodowa zamieszkiwała w murowanych lub drewnianych budynkach rozlokowanych w obu obozach. Tuż przed wybuchem wojny oddano do użytku dwa dwupiętrowe bloki mieszkalne (istniejące do dziś) dla kadry: jeden przy stacji kolejowej w Zajezierzu, drugi na terenie fortu Gorczakowa, w pobliżu mostu drogowego na Wiśle.

W 1920 w Dęblinie bazowała przez pewien czas Francuska Szkoła Pilotów. W 1927 przeniesiono tu Oficerską Szkołę Lotnictwa, działającą od 1929 jako Szkoła Podchorążych Lotnictwa /Szkoła Orląt/. Weszła ona w skład Centrum Wyszkolenia Lotnictwa Nr 1 z siedzibą w Dęblinie.
Dla potrzeb Centrum, w tym przede wszystkim dla szkoły, zbudowane zostało lotnisko wraz z całym niezbędnym zapleczem technicznym, zlokalizowane na terenach, gdzie niegdyś wznosił się fort nr 3 (obecnie jest tam osiedle mieszkaniowe). W roku 1934 wybudowano lotniska pomocnicze w Gołębiu i w Zajezierzu (po wojnie zlikwidowane, a urodzajna ziemia wywieziona w latach 50-tych na lotniska w Nowym Mieście nad Pilicą i Białej Podlasce), a w 1937 w Ułężu i Podlodowie (to ostatnie to jedno z lotnisk zapasowych w czasach Układu warszawskiego).
Wspomnieć tu też trzeba o istniejących od carskich czasów ogromnych magazynach wojskowych w Stawach, gdzie składowany był rezerwowy materiał wojenny. W okresie międzywojennym był to jeden z głównych magazynów mobilizacyjnych w centralnej Polsce.

W sumie, w okresie międzywojennym garnizon Dębliński mieszczący się na terenie byłej twierdzy składał się z następujących oddziałów wojskowych: Komendantem garnizonu przez kilka pierwszych lat niepodległości był gen. Bryg Bolesław Frej, a od 1927 stanowisko to zajmowali kolejni dowódcy Centrum wyszkolenia Lotnictwa.